Op het centrale punt van het Sint-Pietersplein in Vaticaanstad staat een veertig meter hoge Egyptische obelisk. Deze obelisk, ook wel gedenknaald genoemd, is rond 1586 in opdracht van Paus Sixtus V op het plein geplaatst en heeft een bewogen geschiedenis.
Er zijn in Rome diverse obelisken uit Egypte te zien, maar die op het Sint-Pietersplein is de enige antieke obelisk in de stad die sinds de oudheid overeind is blijven staan. De zuil op het Sint-Pietersplein stond oorspronkelijk in Heliopolis in Egypte waar hij gebouwd was als eerbetoon aan de zon in opdracht van een onbekende farao. In 30 voor Christus is de obelisk door de Romeinse prefect Gaius Cornelius Gallus verplaatst naar het Forum Julius in Alexandrië wat speciaal gebouwd is ter ere van keizer Augustus.
In 37 na Christus liet keizer Caligula de obelisk naar Rome verplaatsen. Hiervoor werd er een speciaal schip bouwen zodat de gedenknaald in zijn geheel naar Rome vervoerd kon worden. Het schijnt dat de obelisk op het Sint-Pietersplein de enige obelisk in heel Rome is die in één stuk naar de Italiaanse hoofdstad is getransporteerd. Echt makkelijk is het waarschijnlijk niet geweest om de maar liefst 372 ton wegende obelisk over zee naar Italië te brengen, maar het is uiteindelijk gelukt.
Circus van Nero
Toen de zuil op het Italiaanse vaste land was aangekomen kreeg deze een plek in het Circus van Caligura, het latere Circus van Nero in Rome. Het antieke stadion voor wagenrennen stond ook wel bekend als het Circus van Caligula, de keizer die het stadion had laten bouwen, en Circus Caticanus omdat het op de Vaticaanse Heuvel was gebouwd. Waar nu het Sint-Pietersplein en de Sint Pietersbasiliek staan, stond vroeger een gedeelte van het circus van Nero. Dit stadion in het centrum van Rome had een lengte van ruim 560 meter en een breedte van 80 meter.
Keizer Caligura droeg de obelisk op aan zijn voorgangers Augustus en Tiberius. Caligula liet op twee zijden van de obelisk inscripties aanbrengen ter ere van Augustus en Tiberius. Deze inscripties zijn vandaag de dag nog steeds zichtbaat.
Verplaatsing naar het Sint-Pietersplein
In 315 na Christus begon keizer Constantijn met de bouw van de eerste Sint-Pieterskerk over het graf van Petrus, vlak naast de plek waar de obelisk door keizer Caligura werd neergezet. De obelisk bleef daar tot in de 16e eeuw staan. In 1586 liet Paus Sixtus V de obelisk verplaatsen vanaf het Circus van Nero naar het nieuw aangelegde Sint-Pietersplein, toen nog zonder de zuilengang van Bernini.In totaal moest de obelisk bij deze verhuizing 300 meter overbruggen. Een klus die Michelangelo niet zag zitten, maar de architect Domenico Fontana durfde het wel aan om de obelisk te verhuizen.
Als eerste werd er een stevige fundering aangelegd in het midden van het Sint-Pietersplein waarop de obelisk nog eeuwen lang zou kunnen blijven staan. Dit proces nam ruim een maand in beslag. Daarna, op 30 april 1586 begon men met het echte werk van de verhuizing. Ruim 900 mensen, 75 paarden en 40 lieren zijn er gebruikt om de 372 ton zware obelisk 300 meter door middel van houten rollers te verhuizen naar zijn nieuwe plek op het plein. In totaal heeft de verhuisklus 5 maanden geduurd en in september 1586 stond de obelisk dan eindelijk op zijn nieuwe locatie middenin het Sint-Pietersplein.
De as van Julius Ceasar
Op de gedenknaald stond oorspronkelijk een koperen bol, Hierin zou volgens de Middeleeuwse legende de as van Julius Ceasar zitten. De bol werd bij de verhuizing van de obelisk naar het Sint-Pietersplein vervangen door een kruis. De bol wordt vandaag de dag tentoongesteld in de Capitolijnse Musea (Musei Capitolini).
De Egyptische obelisk lijkt te worden gedragen door vier bronzen leeuwen, die samen met de ster en drie heuvels in de versiering symbolen zijn van het wapenschild van Sixtus V. In 1743 zijn er in opdracht van Paus Innocentius XIII adelaars bij de voet van de obelisk geplaatst. Sinds 1817 doet de obelisk op het plein ook dienst als zonnewijzer. Hiervoor is er ten noorden van de obelisk een granieten band in het plein aangebracht. Tijdens het middaguur valt de schaduw van de hierover heen. Ook zijn er rondom de obelisk marmeren stenen in de vloer te vinden die de windrichtingen aangeven.
Fonteinen naast de obelisk
Links en rechts van de gedenknaald staan twee fonteinen uit de zeventiende eeuw. Het bijzondere aan deze fonteinen is het feit dat ze qua uiterlijk identiek zijn, maar niet tegelijkertijd ontworpen en gebouwd zijn.
De eerste fontein stamt uit het jaar 1612 en is ontworpen door de Zwitser architect Carlo Maderno. Deze architect is verantwoordelijk voor een groot aantal bouwwerken in Rome en heeft onder andere ook het Palazzo Barberini, de Santa Susanna kerk en de Basilica di Santa Maria delle Vittoria ontworpen. Omdat de bouw van de fontein de symmetrie van het Sint-Pietersplein verpeste is er in 1675 een tweede fontein geplaatst aan de andere kant van de obelisk. Deze fontein is gebouwd door Bernini en is een exacte kopie van de eerste fontein.
